Biện pháp tu từ ẩn dụ: Khái niệm, tác dụng, hình thức & bài tập vận dụng (có đáp án)

Biện pháp tu từ ẩn dụ là gì?

Cùng Monkey tìm hiểu chi tiết về khái niệm và ví dụ về biện pháp tu từ ẩn dụ là gì ngay dưới đây.

Khái niệm biện pháp tu từ ẩn dụ

Biện pháp tu từ ẩn dụ là một kỹ thuật trong văn chương và ngôn ngữ mà các sự vật, hiện tượng, ý nghĩa được truyền đạt thông qua việc sử dụng các từ ngữ hoặc hình ảnh tương tự nhưng không phải trực tiếp. Điều này tạo ra sự tương phản, sự ẩn ý và mở ra nhiều lớp ý nghĩa khác nhau, giúp tác phẩm trở nên sâu sắc và giàu ý nghĩa hơn.

Một số ví dụ về ẩn dụ có thể là việc sử dụng "lửa" để tượng trưng cho sự nóng bức, sự đam mê hoặc sự tàn phá; hay "mặt trời" để biểu hiện sự sáng sủa, sự ấm áp, hoặc sức mạnh; hoặc "bước chân" để chỉ sự tiến lên, sự phát triển hoặc sự rủi ro.

Trong thơ ca, ẩn dụ thường được sử dụng để tạo ra những hình ảnh đậm nét và ý nghĩa sâu xa. Trong văn xuôi, ẩn dụ cũng được sử dụng để tạo ra sự phong phú và mở rộng ý nghĩa của câu chuyện. Tuy nhiên, việc sử dụng ẩn dụ cần phải cẩn thận và có kỹ năng, vì nếu không được sử dụng đúng cách, nó có thể dẫn đến sự hiểu nhầm hoặc khó hiểu từ phía người đọc hoặc người nghe.

Ví dụ về biện pháp tu từ ẩn dụ

Nhìn chung, ẩn dụ là biện pháp tu từ đầy sức gợi, góp phần tô điểm cho bức tranh ngôn ngữ thêm sinh động và giàu sức biểu cảm. Nó ẩn chứa sự so sánh ngầm, ví von tinh tế giữa hai sự vật, hiện tượng dựa trên những điểm tương đồng về phẩm chất, hình thức, cách thức hay cảm giác.

Dưới đây là các ví dụ giúp bạn hiểu hơn về biện pháp tu từ ẩn dụ trong văn chương, thơ ca:

Ví dụ 1: "Thuyền về có nhớ bến chăng/Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền" (Ca dao)

Hình ảnh "bến" và "thuyền" được so sánh ngầm với nhau dựa trên sự tương đồng về hình thức. Bến là nơi thuyền neo đậu, là điểm tựa cho thuyền sau mỗi hành trình rong ruổi. "Thuyền" là hình ảnh ẩn dụ cho người con trai xa quê, "bến" là hình ảnh ẩn dụ cho người con gái chờ đợi.

Ví dụ 2: "Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta." (Hồ Chí Minh)

"Lòng nồng nàn yêu nước" được ví von như "một truyền thống quý báu". Cách so sánh này thể hiện tình yêu nước là một thứ tài sản tinh thần vô giá, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Ví dụ 3: "Trời hôm nay nắng giòn tan." (Nguyễn Tuân)

Cảm giác "giòn tan" vốn thuộc về vị giác, nhưng ở đây nhà thơ sử dụng để miêu tả cảm nhận về ánh nắng. Biện pháp ẩn dụ này đã tạo nên một hình ảnh độc đáo, mới lạ, giúp người đọc cảm nhận được sự trong trẻo, rực rỡ của bầu trời.

Tác dụng của biện pháp tu từ ẩn dụ

Biện pháp tu từ ẩn dụ có tác dụng gì? Ẩn dụ là một biện pháp tu từ hiệu quả, giúp cho câu văn giàu sức gợi hình, gợi cảm, thể hiện được ý tưởng, tình cảm của tác giả một cách sâu sắc. Biện pháp này góp phần tô điểm cho ngôn ngữ thêm sinh động và phong phú, tạo nên những nét vẽ tinh tế cho thi ca.

Một số tác dụng biện pháp tu từ ẩn dụ dễ nhận thấy nhất bao gồm:

Chức năng biểu cảm

Chức năng biểu diễn biểu cảm của biện pháp tu từ ẩn dụ làm nổi bật tính biểu cảm thông qua việc sử dụng các hình ảnh, từ ngữ tượng trưng để truyền đạt tình cảm, cảm xúc, và thái độ của tác giả hoặc người viết đối với đối tượng một cách tế nhị, kín đáo nhưng vẫn sâu sắc.

Trong ví dụ của câu ca dao:

"Thương thay thân phận con rùa

Lên đình đội hạc xuống chùa đội bia."

Biện pháp ẩn dụ tạo ra hình ảnh của con rùa lên đình, đội hạc, đội bia để nói về số phận của người nông dân phải chịu đựng sự bất công, bóc lột từ chế độ phong kiến. Hình ảnh này biểu thị sự đau đớn, khổ đau và sự bất lực của những người bị áp bức.

Chức năng của biện pháp tu từ ẩn dụ trong trường hợp này là thể hiện sự biểu cảm về tình trạng xã hội, sự phẫn nộ và phê phán đối với sự bất công, đồng thời làm nổi bật tính chất kín đáo nhưng sâu sắc của cảm xúc này. Việc sử dụng ẩn dụ giúp tạo ra một lớp ý nghĩa phong phú và mở rộng cho đối tượng được mô tả, tạo ra sự ấn tượng mạnh mẽ và gây tiếng vang sâu rộng trong tâm trí của người đọc.

Chức năng tạo dựng hình ảnh

Chức năng tạo dựng hình ảnh của biện pháp tu từ ẩn dụ là tạo ra những hình ảnh nghệ thuật, giúp người đọc hình dung và trải nghiệm các tình huống, cảm xúc, và ý nghĩa một cách sống động và sáng tạo nhất. Bằng cách sử dụng các từ ngữ, hình tượng tượng trưng, ẩn dụ kích thích trí tưởng tượng của người đọc, tạo ra một môi trường tưởng tượng phong phú và sâu sắc.

Chức năng thẩm mĩ

Chức năng thẩm mĩ của biện pháp tu từ ẩn dụ nằm ở việc tạo ra vẻ đẹp và sự độc đáo cho ngôn từ, đồng thời thể hiện tài năng và sự sáng tạo của người viết. Ẩn dụ sử dụng những hình ảnh đẹp, có tính hấp dẫn và lôi cuốn, giúp người đọc cảm nhận rõ nét và ấn tượng cảm nhận của tác giả về sự vật, sự việc được mô tả.

Chức năng nhận thức

Chức năng nhận thức của biện pháp tu từ ẩn dụ thể hiện khả năng nhận thức một cách phong phú, chính xác và có chiều sâu của người sử dụng về các sự vật, sự việc, hiện tượng hoặc mối quan hệ giữa chúng. Ẩn dụ không chỉ là một cách truyền đạt thông tin mà còn là một công cụ giúp người đọc hiểu sâu hơn về các khái niệm, ý nghĩa ẩn đằng sau văn bản.

Ngoài ra, biện pháp tu từ ẩn dụ cũng tăng cường khả năng phán đoán và tư duy của người đọc. Bằng cách phải tìm hiểu và suy luận về ý nghĩa ẩn sau những hình ảnh tượng trưng, người đọc trở nên linh hoạt và nhạy bén hơn trong việc hiểu và đánh giá thông điệp của tác phẩm. Điều này giúp họ phát triển kỹ năng phân tích, suy luận và đánh giá một cách sâu sắc và đa chiều hơn.

Các biện pháp tu từ ẩn dụ thường gặp

Các biện pháp tu từ ẩn dụ thường được chia thành 4 loại hay 4 hình thức khác nhau, bao gồm:

Ẩn dụ hình thức

Ẩn dụ hình thức là một kỹ thuật trong văn chương được sử dụng để ám chỉ một ý nghĩa hay cảm xúc một cách gián tiếp, thường thông qua sự tượng trưng hoặc biểu hiện hình ảnh.

Ví dụ: “Trong một buổi chiều êm đềm, những bông mây trắng nhẹ nhàng trôi qua bầu trời như những bông bông phấn, làm cho không gian trở nên mềm mại và dịu dàng. Ánh nắng mặt trời ấm áp len lỏi qua những kẽ lá cây, tạo ra những bóng cây uốn éo trên mặt đất, như những bức tranh tự nhiên được vẽ bằng ánh sáng và bóng tối.”

Trong đoạn văn trên, sự mềm mại và dịu dàng của bầu trời và ánh nắng mặt trời không chỉ mô tả về cảnh vật mà còn ẩn chứa ý nghĩa sự yên bình và sự an lành. Bông mây như những bông bông phấn là một hình ảnh tượng trưng cho sự tinh khiết và nhẹ nhàng, trong khi ánh nắng mặt trời là biểu hiện của hy vọng và sự sáng sủa. Cảnh vật tự nhiên này không chỉ là một bức tranh mà còn là biểu hiện của trạng thái tinh thần của nhân vật hoặc tác giả.

Ẩn dụ phẩm chất

Hình thức ẩn dụ phẩm chất là một kỹ thuật văn học mà tác giả sử dụng để ám chỉ hoặc mô tả một phẩm chất của một sự vật hoặc hiện tượng thông qua việc sử dụng các đặc điểm hoặc phẩm chất của sự vật hoặc hiện tượng đó.

Ví dụ: “Trên bề mặt, ngôi nhà cũ kỹ ấy trông như một cánh cổng thời gian, nơi mọi góc cạnh đều phát ra những hơi thở của quá khứ. Các tấm ván sàn mòn mỏi, những lớp sơn phai mờ như những ký ức đã phai nhòa theo năm tháng. Cửa sổ mấp mô rêu phong, như đôi mắt già cỗi nhưng vẫn đầy tri thức, từng chứa đựng những câu chuyện lâu đời về những thời kỳ huy hoàng đã qua.”

Trong đoạn văn trên, ngôi nhà cũ kỹ được sử dụng như một biểu tượng của sự già cỗi và giàu kinh nghiệm. Các đặc điểm của ngôi nhà - sàn mòn, sơn phai mờ, cửa sổ rêu phong - không chỉ mô tả về sự lão hóa của ngôi nhà mà còn ám chỉ đến sự già cỗi của những người cư trú trong đó. Các hình ảnh này không chỉ là miêu tả vật lý mà còn là biểu hiện của sự sâu sắc và đa chiều của nhân vật hoặc tình huống mà tác giả muốn truyền đạt.

Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác

Hình thức ẩn dụ chuyển đổi cảm giác là một kỹ thuật văn học mà tác giả sử dụng để diễn đạt một cảm giác hay trạng thái thông qua việc sử dụng giác quan này nhưng ám chỉ đến cảm giác khác thông qua cách sử dụng từ ngữ hoặc hình ảnh.

Ví dụ: “Những cánh cửa sổ mở toang, để ánh nắng chiếu qua, lan tỏa một cảm giác ấm áp tràn ngập căn phòng. Gió nhè nhàng thổi qua, như làn da được vuốt nhẹ, mang lại cảm giác dễ chịu và yên bình. Mỗi hơi thở trở nên dài và sâu hơn, như là những cơn gió len lỏi vào từng ngõ hồn của con người.”

Trong đoạn văn trên, ánh nắng được sử dụng như một biểu tượng của sự ấm áp và niềm hy vọng, nhưng cách miêu tả cảm giác của nó lại sử dụng từ ngữ và hình ảnh của gió nhẹ nhàng vuốt nhẹ, mang lại cảm giác dễ chịu và yên bình. Sự sâu lắng của mỗi hơi thở được so sánh với những cơn gió len lỏi, tạo ra một hình ảnh sâu sắc và mô tả sâu hơn về trạng thái tinh thần của nhân vật hoặc tình huống.

Ẩn dụ cách thức

Hình thức ẩn dụ cách thức là một phương pháp trong văn chương mà người viết sử dụng để diễn đạt về một vật đồ hoặc một hành động thông qua việc sử dụng một biểu tượng hoặc cụm từ có thể đại diện cho một ý nghĩa rộng lớn hơn.

Ví dụ: "Bức tranh sáng tạo nở hoa từ ngón tay của nghệ sĩ."

Trong câu này, việc sử dụng cụm từ "ngón tay của nghệ sĩ" không chỉ mô tả về người tạo ra tác phẩm mà còn ám chỉ đến cách thức sáng tạo của họ. Bức tranh được coi là "nở hoa", một cách mô tả sống động về sự sáng tạo và trí tưởng tượng của nghệ sĩ. Bằng cách này, câu nói không chỉ là một miêu tả về quá trình sáng tạo mà còn là một lời nhắc nhở về sức mạnh của trí óc và khả năng sáng tạo của con người.

Cách nhận biết biện pháp tu từ ẩn dụ

Bạn có thể dễ dàng nhận biết biện pháp tu từ ẩn dụ thông qua các dấu hiệu rõ ràng sau:

• So sánh ngầm: Ẩn dụ dựa trên sự liên tưởng so sánh ngầm giữa hai sự vật, hiện tượng. Tuy nhiên, không có từ so sánh như "như", "giống", "tựa", "là"...

• Chuyển nghĩa: Từ ngữ được sử dụng theo nghĩa bóng, nghĩa chuyển, không phải nghĩa đen.

• Mối quan hệ tương đồng: Hai sự vật, hiện tượng được liên tưởng có mối quan hệ tương đồng về một khía cạnh nào đó (hình thức, tính chất,...)

Cách phân biệt biện pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ

Các kiến thức mà Monkey cung cấp dưới đây sẽ giúp bạn biết cách phân biệt biện pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ một cách chính xác và dễ dàng nhất.

Điểm giống nhau:

• Cả hai đều là biện pháp tu từ sử dụng để ám chỉ một sự vật hoặc hiện tượng thông qua một cái khác.

• Đều nhằm gia tăng sức biểu cảm, diễn đạt cho người đọc, làm cho văn vở trở nên đặc sắc và ấn tượng hơn.

• Cả hai đều sử dụng sự liên tưởng để kích thích trí tưởng tượng của người đọc.

Điểm khác nhau:

• Ẩn dụ dựa vào những điểm tương đồng về hình thức, cách thức thực hiện, phẩm chất, hoặc cảm giác giữa sự vật, hiện tượng được ám chỉ và sự vật, hiện tượng thực sự. Trong khi đó, hoán dụ sử dụng quan hệ tương đương giữa các sự vật, như toàn thể và bộ phận, vật chứa và vật được chứa, hoặc sử dụng dấu hiệu của một sự vật để ám chỉ một sự vật khác.

• Trong ẩn dụ, sự tương đồng được nhấn mạnh, trong khi trong hoán dụ, quan hệ tương đương được sử dụng để ám chỉ một ý nghĩa.

• Ẩn dụ thường nhấn mạnh sự tương đồng giữa hai sự vật hoặc hiện tượng, trong khi hoán dụ thường nhấn mạnh mối quan hệ tương đương giữa chúng.

Bài tập về biện pháp tu từ ẩn dụ (Có đáp án)

Bài tập 1: Xác định phép ẩn dụ trong các câu thơ sau và nêu tác dụng của nó:

a. "Người cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm" (Tố Hữu)

b. "Bóng tre trùm mát rượi

Gió đưa vèo nhẹ nhàng" (Nguyễn Du)

c. "Quê hương là chùm khế ngọt

Cho con trèo hái mỗi ngày" (Đỗ Trung Quân)

Xem thêm:

1. VMonkey - Ứng dụng giúp xây dựng nền tảng tiếng Việt vững chắc cho trẻ
2. Biện pháp tu từ là gì? Có các loại biện pháp tu từ cần nhớ nào?

Đáp án:

a. Ẩn dụ: "Mái tóc bạc" ẩn dụ cho tuổi già, sự hi sinh thầm lặng của người cha.

Tác dụng:

• Nhấn mạnh sự tảo tần, vất vả của người cha.

• Thể hiện tình yêu thương, sự biết ơn của người con đối với cha.

b. Ẩn dụ: "Bóng tre" ẩn dụ cho quê hương.

Tác dụng:

• Gợi hình ảnh quê hương bình dị, thân thuộc.

• Thể hiện tình cảm gắn bó của tác giả với quê hương.

c. Ẩn dụ: "Chùm khế ngọt" ẩn dụ cho những gì tốt đẹp nhất của quê hương.

Tác dụng:

• Nhấn mạnh tình yêu thương, sự gắn bó của con người với quê hương.

• Thể hiện niềm tự hào về quê hương.

Bài tập 2: Tìm phép ẩn dụ trong các câu ca dao sau và cho biết nó thuộc kiểu ẩn dụ nào:

a. "Đường vô xứ Huế quanh quanh

Non xanh nước biếc như tranh họa đồ"

b. "Thuyền về có nhớ bến chăng?

Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền."

Đáp án:

a. Ẩn dụ: "Non xanh nước biếc" ẩn dụ cho cảnh đẹp của xứ Huế.

Kiểu ẩn dụ: Ẩn dụ so sánh.

b. Ẩn dụ: "Thuyền" ẩn dụ cho người con trai, và "Bến" ẩn dụ cho người con gái.

Kiểu ẩn dụ: Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

Bài tập 3: Viết một đoạn văn ngắn sử dụng phép ẩn dụ để miêu tả vẻ đẹp của một con sông quê hương.

Gợi ý:

• Dòng sông có thể được ẩn dụ như một dải lụa mềm mại, uốn lượn quanh những cánh đồng lúa.

• Nước sông có thể được ẩn dụ như một tấm gương soi bóng mây trời.

• Bến sông có thể được ẩn dụ như một người mẹ hiền hòa, ôm ấp con.

Ví dụ: Dòng sông quê hương như dải lụa mềm mại, uốn lượn quanh những cánh đồng lúa xanh mướt. Nước sông trong vắt như một tấm gương soi bóng mây trời. Bến sông là nơi tụ tập của những đứa trẻ quê, là nơi ghi dấu những kỷ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ.

Tóm lại, ẩn dụ là một biện pháp tu từ vô cùng quan trọng và hiệu quả trong ngôn ngữ. Việc sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ một cách linh hoạt và sáng tạo sẽ giúp cho tác phẩm của bạn thêm sinh động, hấp dẫn và có sức lay động mạnh mẽ. Hy vọng những thông tin này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về biện pháp tu từ này và áp dụng hiệu quả trong các bài văn hay kỳ thi ngữ văn sắp tới!